Manten 3

Adat Tatacara Panganten Jawi ing Surakarta SahaNgayogyakarta 

Midodareni

Penganten Jawa-Muslim ing Bantul

Manawi upacara panggih penganten kirang satunggal dalu, kawastanan mido­dareni. Padatanipun kulawarga calon pe­nganten putri atur ulem kagem sawata­wis tamu ingkang dumadi saking kulawarga caket sarta tangga-tepalih, supados nja­gong midodareni. Jaman saderengipun taun 1960-an, manawi jagong midoda­reni boten kapareng ngendika sawatawis sora utawi gegojegan sarta gumujeng ngantos lakak-lakak. Para lenggah na­mung sami kendel utawi ngeningaken cipta, nyuwun dhumateng Pangeran Ing­kang Maha Kuwaos amrih upacara nikah sarta panggih ing dinten benjing saged lumampah sae, wilujeng, boten manggih pepalang satunggal punapa. Manawi ngandika inggih kedah namung bisik-bisik kemawon.

Pasugatan ingkang kasegahaken ja­man rumiyin inggih punika: dhadharan go­rengan utawi dhadharan keleman, kadosta jadah, wajik, nagasari, mendut, meniran, criping pisang, pisang kepok go­reng, rengginang, dhahar sekul ja­ngan gudhangan mawi tigan, sarta un­juk­an. Pasugatan kasebat, miturut do­ngengipun nuladha natkala Jaka Tarub kalihan Dewi Nawangwulan nindakaken palakrama.

Manawi sampun ngancik pukul 12 dalu, nuli katindakaken wilujengan maje­muk. Dhaharan kangge wilujengan ma­je­muk dumados saking ambengan sekul wuduk, ulam ayam lembaran sarta per­lengkapan sanesipun. Pimpinan pando­nga saking kaum sarta kinepung para kulawarga. Manawi sampun purna, am­be­ngan majemuk lajeng kabage kangge dhaharan para piyantun ingkang sami jagong.

Jaman rumiyin jagong midodareni ngantos sedalu natas, nanging sapunika sampun boten makaten malih. Ing ja­man sapunika, padatanipun adicara ja­gong midodareni kawontenanipun sa­nget regeng, para rencanging calon pe­nganten kakung lan putri kathah ingkang sami dhateng. Dene pasegahan kasegah­aken miturut kawontenan, sarta kapun­dhut praktisipun kemawon.

Akad Nikah

Sawatawis wekdal saderengipun akad nikah kaleksanan, calon penganten kakung wiwit ngagem busana panganten ingkang dipun ayahi mirunggan dening juru paes penganten kakung. Tatacara paes penganten punika minangka ancer-ancer paes penganten kados ing jaman rumiyin. Ing pangajeng-ajeng, punapa ingkang rumiyin sampun nate dipun­lampahi dening para leluwur, sageda minangka pathokan sarta dados panger­tosan ing mrika-mriki.

Cakipun: Calon penganten kakung nga­gem busana basahan, dumados saking kampuh banguntulak, ukup renda pethak (moga pethak), clana pethak ti­nepi ing renda pethak, kuluk mathak pethak, sarira ngaliga kaborehan atal, ngumbar konca (konca dipunampil in glare), kalung ulur-ulur (jaman rumiyin kadamel saking salaka utawi saking su­wasa), dhuwung warangka ladrang/bra­ngah mawi kolong keris, pendhok suwa­sa utawi salaka, ngagem selop. Miturut kapitayan kina, calon penganten ingkang badhe nikah, boten kepareng ngagem rerenggan saking emas utawi inten bar­le­yan.

Ing wekdal ingkang sampun tinamtu, calon penganten kakung kapangkataken saking pondhokan tumuju griyanipun calon penganten putri, kairing sawatawis kulawarga, wonten lare patah kalih ingkang mbekta lopak-lopak. Calon pe­nganten kakung lumampah kanthi ka­songsongan. Konca kampuh kacepengan sa­weneh lare. Sasampunipun dumugi dalemipun calon penganten putri, tumuli katuntun lumebet pendhapa.

Calon Penganten Kakung badhe ngayahi akad-nikah

Calon penganten kakung sarta pangiringipun taksih jumeneng. Upacara srah-srahan calon penganten kakung kapurwakan kanthi aturipun pinisepuh saking calon penganten kakung, maka­ten: “Kula minangka wakilipun ba­pak/ibu A(nyebat nama tiyang sepuh­ipun calon penganten kakung) masrah­a­ken calon penganten jaler ingkang nami B (nyebat nami calon penganten kakung)”. Cekap makaten.

Nanging manawi wonten wekdalipun, saged katambah reroncening tembung ingkang sae-sae ingkang tundhonipun mahanani ing suwasana khusuk sarta tidhem premanem. Menggah jawaban saking wakil panganten putri: “Inggih sampun kula tampi anak kula calon penganten jaler pun B” (nyebat nami calon penganten kakung).

Sasampunipun upacara pasrahan, calon penganten kakung kepareng lenggah kanthi mangadhep mangilen, wali lenggah mangadhep mangidul, pengulu (petugas KUA) mangadhep mangetan, modin (Bageyan Agama Kalu­rahan) mangadhep mangaler, pinisepuh saking calon penganten kakung lenggah caket calon penganten kakung, pinisepuh saking calon penganten putri lenggah angapit wali.

Papan palenggahan calon penganten kakung kalemekan ron (apa-apa, kara, maja, dhadhapsrep, alang-alang), ka­tumpangan sawernaning sembet (letrek, jingga, banguntulak, sindur liwatan, sembagi, slendhang lurik puluhwatu, sinjang yuyu sakadhang, mayang sekar), tuwin klasa bangka ingkang kaseret abrit mubeng. Ujuring klasa bangka kedah mangilen. Sajenipun: jajan pasar pepak, jenang abang putih, jenang baro-baro, tumpeng panggang, ayam gesang. Sa­da­ya winadhahan tampa enggal, kalu­ruban sindur, namung ayamipun kaseleh lan katangsulan ing ngandhap.

Sanggan panganten nikah, dumadi pisang ayu satangkep ingkang cacahing uleran jangkep, suruh ayu, kembang telon tigang warni, kisi kapas, uwos, lawe wenang satukel, pangilon, jungkat, suri, menyan madu setengah kati, lisah sundhul langit sacepuk, asem kuning kalih grigeh, tindhih arta suwang sapra­pat. Sadaya winadhahan bokor ageng dipunkantheni cikal sajodho, lajeng tinata ing meja dados satunggal kalihan sajen ningkah.

Manawi sampun jangkep sadaya, wali (bapa penganten putri) lajeng ngandika: “Kyai Pengulu kula angre­saya jengandika, kula aturi ning­kah­aken anak kula estri nama pun C (nyebat nama calon penganten putri) kalihan B (nyebat nami calon penganten kakung), kalihan maskawin awujud… (sumangga punapa ingkang dipunka­jeng­aken). Manawi jaman rumiyin mas­kawin punika kawujudaken arta ageng­ipun F.5 (limang rupiah jaman Walandi).

Upacara punika katindakaken dening pengulu ingga cekap. Salajengipun, pengulu lajeng maos donga. Sasampun­ipun cekap, penganten kakung kawajiba­ken tapak asta ing serat nikah. Sala­jengipun pengulu (petugas KUA) ma­srah­aken serat nikah kasebat dhumateng penganten kakung, kanthi sinartan we­jangan sacekapipun.

Salajengipun, panganten kakung maos serat prajanjen nikah damelan saking pemerintah (Kementrian Agama RI). Jaman rumiyin, serat prajanjen nikah kawastanan “Taklek Janji Dalem”. Padatanipun ugi wonten petuah/sesorah resmi saking KUA, ingkang sampun ngengingi bab gesang bebrayan salaki­rabi. Sasampunipun cekap, panganten kakung jabat asta kalihan pengulu saha sadaya ingkang sami lenggah. Manawi dereng kalajengaken kanthi upacara panggih, panganten kakung sapangiring­ipun saged kondur rumiyin ing pondhok­an sinambi ngrantos medaling pasu­gatan.

Ing upacara akad nikah, calon pa­nganten putrin boten kepareng ndherek, nanging cekap lenggah ing dalem ru­wangan lebet. Punika satrep kalihan sya­riat Islam. Nanging ing tatacara wekdal sapunika, panganten putri ugi kathah ingkang kawajibaken ndherek ing upa­cara akad nikah. Manawi upacara sam­pun purna, panganten putri lajeng mlebet malih ing griya ruwangan lebet. Ing upacara akad nikah punika, boten kathah tamu ingkang dipunaturi, kajawi para pinisepuh, tanggi-teplih, sarta kulawargi ingkang celak.

Ingkang kathah dumados ing jaman sapunika, sasampunipun akad nikah, tumunten kalajengaken upacara panggih panganten. Amargi kanthi cara makaten, boten patosa kathah karibetanipun, ugi kalangkung irit ing samudayanipun, tu­win enggal cekap kabetahanipun.

(Wonten Sambetipun)

Dijupuk saka:

http://www.panjebarsemangat.co.id/adat-tatacara-panganten-jawi-ing-surakarta-saha-ngayogyakarta

Manten 2

Adat Tatacara Panganten Jawi ing Surakarta saha Ngayogyakarta (2)

Nebus Sekarmayang

Sekarmayang kapajang ing Panggih Panganten Jawi Prasaja

Kangge mundhut Sekarmayang, katin­dakaken Upacara Nebus Sekarma­yang. Ing mriki wonten pawestri kalih ingkang sampun cekap yuswa sarta sampun palakrama, ingkang kapatah nebus sekarmayang (cacah 2) dhuma­teng piyantun sepuh ingkang damel Se­karmayang. Caranipun kanthi wawan rembag kados ing ngandhap punika:

1. : (Piyantun ingkang mundhut/nebus) “Grembyeng-grembyeng niku peken pundi?”
2. : (Piyantun ingkang damel/sade) “Punika peken Purwadadi”
3. : “Sade punapa kemawon?”
4. : “Sade golekan penganten”
5. : “Punapa angsal kula tumbas kangge dolanan anak kula penganten?”
6. : “Inggih kenging, mangga kula caosaken golekipun sampun jangkep sadaya”
7. : “Reginipun pinten?”
8. : “Reginipun suwang seprapat lan sapirantosipun.”

Piyantun ingkang damel Sekarma­yang lajeng masrahaken sekarmayang dhateng piyantun ingkang nebus. Dene arta ingkang sampun kacawisaken la­jeng kapasrahaken piyantun ingkang ne­bus Sekarmayang dhumateng piyantun ingkang damel sekar mayang. Salajengi­pun Sekarmayang kagendhong mawi sindur dening ibu piyantun panebus ke­kalih wau, lajeng lumampah sajajar se­sarengan tumuju griyanipun calon pe­nganten putri. Sasampunipun dumugi, nuli kapapag dening para pinisepuh sa­king pehak calon penganten putri. Se­karmayang lajeng kapasrahaken dhuma­teng pinisepuh ingkang tinaggenah.

Siraman

Sadinten saderengipun panggih te­man­ten, dipunleksanakaken upacara siraman. Ing Surakarta wekdalipun pukul 11 siang, manawi ing Ngayogyakarta biyasanipun ing wanci sonten. Kangge upacara sira­man, kabetahaken ubarampe:

1. Toya (kangge siram dipunsukani sekar),
2. Palenggahan (kalemekan kla­sa enggal, ron apa-apa, ron kluwih, ron kara, ron dhadhap-srep, ron maja, ron alang-alang, ingkang katumpangaken ing sa­warnaning sinjang. Ugi kacawisan glepung uwos, mangir lan pandhan karajang, ron kemuning ingkang kapipis (kangge ngresiki sarira sarta kangge luluran).

Pehak tiyang sepuh calon penganten putri lajeng ngrawuhaken tanggi-tepalih dumados para ibu ingkang sampun yus­wa sacekap, murih paring pandonga pangestu dhumateng calon penganten putri. Nalika upacara siraman kawiwi­tan, calon penganten putri dipunsirami kanthi gegentosan dening para ibu. Ma­nawi sampun cekap calon penganten putri nglejengaken gebyur piyambak ngantos cekap. Sasampunipun sarira re­sik lajeng kagrujug mawi toya mirunggan ingkang kasimpen ing lelebet klenthing. Sasampunipun upacara cekap, klenthing kabanting ngantos ambyar kanthi ngandika sora “Wis pecah pamore!”

Sesajen ing upacara siraman, duma­dos saking: tumpeng robyong, tumpeng gundhul, jenang abang putih, jajan pasar, kembang boreh, ayam gesang, tebu arjuna sarakit, cengkir manis sarta ceng­kir gadhing sarakit. Tumrap calon pe­nganten kakung, upacara siraman saha ubarampenipun inggih sami kewala.

Paes

Busana panganten Jawa – Muslim ing Klaten (Surakarta)

Sasampunipun siraman, calon pe­ngan­ten putri tumuli lumebet ing sen­thong penganten ingkang sampun kaca­wisaken. Lajeng ngagem rasukan sem­bagi polos kanthi ules ingkang nyolok. Rikma kagaringaken mawi ratus ingkang kaukup (jaman sapunika saged mawi alat pengering elektronik) amrih ngganda arum. Salajengipun ibu juru paes wiwit ngerik githokipun calon penganten putri. Lajeng maes ing perangan ngajeng ngan­tos sae.

Sesajenipun awujud: klasa bangka mawi seret abrit, sangandhap klasa di­punsukani mawarni ron-ronan (apa-apa, kluwih, kara, dhadhap, maja, alang-alang), barang sembet (letrek jingga, banguntulak, sindur, liwatan, sembagi, slendhang lurik puluhwatu, sinjang yuyu sakandhang mayang sekar, lawon pe­thak), pisang raja satangkep (kapilih  ing­kang jangkep uleranipun), lawe wenang satukel, pengilon, jungkat, suri, menyan madu, lisah sundhul langit, kunir kalih grigeh (empu sarta enthikipun), kisi ka­puk kapas, pantun wulen. Sadaya dipun­wadhahi tampah wiyar ingkang taksih enggal, nginggilipun dipunsukani arta suwang saprapat, cikal sarakit, ayam ge­sang, bodhak (isi senthir), kendhi, em­pluk (isi tigan ayam mentah), kacang ijem, wos jahe, dlingo, bengle. Sarta tumpeng satampah pepak sapirantos­ipun.

Sadaya sesajen kala wau lajeng da­dos wenangipun juru paes. Miturut ka­pitadosan kina, salaminipun juru paes nindakaken jejibahan kedah tansah ngu­rubaken lampu senthir ing sanginggile jodhog. Sampun ngantos lampu wau pejah, dados kedah murub terus (ang­genipun ngobong ratus inggih kedah terus kemawon).

Nyantri

Kawit rumiyin engga sapriki taksih limrah kalaksanakaken calon penganten kakung dhateng ing griyanipun calon penganten estri sadinten saderengipun upacara ijab kalampahan. Calon penga­ten kakung lajeng nyipeng ing griyanipun calon marasepuh. Tata cara makaten wau winastan nyantri, utaminipun kang­ge njagi katentreman sarta karaharjan wonten ing makna ingkang sakalangkung wiyar.

Upacara nyantri saged dumados ing malem midodareni. Calon penganten ka­kung ngrasuk busana kasatriyan (nula­dha busana pangeran), dumados saking: kampuh (jarik, bebed), jas takwa saking sutra, iket jebehan, sumping barleyan, sakudhup sekar mlathi, kalung ulur-ulur, dhuwung warangka ladrang/brangah dereng mawi kolong keris, sarta ngagem selop. Ing jaman sapunika calon pengan­ten kakung manawi nyantri umumipun namung ngagem pantaloon saha jas jangkep kemawon.

Lumampahing upacara nyantri kawi­witan pukul 7 ndalu. Calon penganten kakung kairingan dening rombongan ku­lawarga sarta para rencangipun, duma­dos saking:

1. Lare jaler kalih mbekta lampung ting 2 kanan kering, mapan ing ngajeng piyambak,
2. Cucuk lampah lumampah ngrumi­yini, nanging ing tengah sawingkingipun lare ingkang mbekta ting,
3. Calon penganten kakung lumam­pah sawingkingipun cucuk lampah, ka­ampingan penganthi, sarta kasongso­ngan,
4. Sakiwa-tengen panongsong kina­pit patah penganten ingkang mbekta lo­pak-lopak (pethi alit wadhah kinang, sirih, jambe, lsp) sarta kecohan (paidon).

Manawi rombongan calon penganten kakung sampun dumugi sangajeng gri­yanipun calon penganten putri, nulya ka­papag dening panampi tamu saha ka­turan lumebet pendhapa. Sadaya rom­bongan ugi kepareng lumebet ing dalem ingkang kacawisaken. Sasampunipun atur panampi saha pambagya, salah satunggaling pangiring calon penganten kakung ingkang piniji awit nami keluarga calon penganten kakung, jumeneng sarta ngendika dhumateng ramanipun calon pengaten putri: “Kangmas/adhi A (nyebat asma ramanipun calon pengan­ten estri miturut nem sepuhipun) lampah kula mriki dipunkengken bapa B (nyebat nama ramanipun calon penganten ka­kung). Ingkang sepisan ngaturaken taklimipun, kaping kalih ngaturaken nyan­trinipun ingkang putra calon pe­nganten kakung.”

Sasampunipun katampi dening rama calon pengaten putri, calon penganten kakung nuli kalarabaken dhumateng griya ingkang sampun kacawisaken minangka pondhokan. Salajengipun kawedalaken pasegahan ingkang mbanyumili. Manawi sampun cekap sadayanipun, rombongan pengiring calon penganten kakung lajeng pamit kondur, ingkang katilar namung sawatawis keluarga calon penganten kakung ingkang caket, sarta lare patah gunggung kalih.

Manawi dalu punika kaleres malem midodareni, calon penganten kakung ugi saged ndherek ing pendhapa, nampi ta­mu ingkang sami rawuh njagong. Na­nging namung sakedhap kemawon. Sa­lajengipun calon penganten kakung ke­dah wangsul malih lumebet ing pon­dhokan. (Ana Candhake)

 Dijupuk Saka:

http://www.panjebarsemangat.co.id/adat-tatacara-panganten-jawi-ing-surakarta-saha-ngayogyakarta-2

Manten 1

Adat Tatacara Panganten Jawi Ing Surakarta Saha

Ngayogyakarta (1)

Abdidalem Karaton Ngayogyakarta badhe ngayahi pasang tarub

Bab tata cara panganten Jawi kados ingkang lumampah ing tlatah Surakarta utawi ing Ngayogyakarta, asring minangka pathokan tumrap lumampahing tatacara panganten adat Jawi ing pundi papan. Upacara panganten kanthi adat Jawi punika engga sapriki taksih kathah katindaken. Inggih punika ing kitha-kitha ageng, utawi ing papan-papan tebih ingkang kathah dipunpanggeni tiyang Jawi. Para priyantun Jawi ingkang mukim ing nagari manca, ugi kathah ingkang nindakaken tatacara palakrama kanthi adat Jawi makaten wau. Malah wonten ingkang ngantos ndhatengaken juru paes saking tanah Jawi, komplit kalihan juru cucuk lampah.

Nanging ingkang perlu kawuningan, sajatosipun nindakaken palakrama kanthi tatacara Jawi punika gumantung dhumateng tiyang ingkang gadhah hajad piyambak. Manawi ingkang kagungan hajad punika priyantun brewu mlekethu, temtu wedharing tata cara penganten saged katindakaken kanthi jangkep, sae, sarta ageng. Nanging kagem priyantun ingkang kagolong kirang mampu, tumapaking tata cara penganten padatanipun inggih namung kalampahan sacara prasaja sarta miturut kabetahan kemawon.

Wondene bab tatacara adat panganten Jawi ingkang badhe kaandharaken punika, lelandhesan saking kepekan sarta seratanipun bapak Winarno Wiromidjojo, priyantun winasis ingkang lebda ing bab kabudayan sarta kagunan Jawi, ingkang lenggah ing kitha Surakarta. Ugi katambah saking katranganipun ibu Ruminah Wiromidjojo ingkang pidalem ing Ngayogyakarta. Ing sawatawis wekdal kapengker, bapak Winarno Wiromidjojo nate sesorah babagan tatacara perkawinan Jawi ing Kantor Proyek Javanologi Yogyakarta.

Lelampahan Saderengipun Palakrama

Bab-bab umum ingkang kedah kalampahan saderengipun nindakaken palakrama, inggih punika sasampunipun wonten rembag antawisipun pehak calon penganten kakung kalawan pehak calon penganten putri. Kekalihipun sampun sami sarujuk badhe gesang bebrayan pinangka salaki rabi. Pramila lajeng katetepaken benjing punapa wekdalipun (dinten “D” nipun) kangge palakrama.

Kangge kabetahan punika lajeng kabentuk panitia ingkang nggadahi warni-warni jejibahan. Kadosta:

– Pinangka atur palapuran kangge urusan surat ijin nikah (dhumateng RT, RW, dhukuh, lurah, camat), KUA (Kantor Urusan Agama), Gereja utawi Kantor Catatan Sipil.

– Ngrembag bab nawala ulem (undhangan) prakawis gedhung, pengeras suara, dokumentasi, jurupaes, among tamu, MC/panatacara, hiburan, pasegahan, lsp.

– Ngrembag bab kabetahan adat, kadosta wilujengan, pasang tarub, damel sekarmayang, sesaji, lan sanesipun.

– Matah tetiyang ingkang pinangka tetuwangganipun adicara (padatanipun pinisepuh, utawi Ketua RT/RW), sarta tetiyang ingkang kajibah atur pambagya, atur panampi, lsp.

– Malah tetiyang ingkang badhe paring pambimbing dhateng calon panganten, sarta tetiyang ingkang ngawat-awati rancanging dhaharan, urusan tampi sumbangun, urusan pangintunan nawala ulem, pembantu umum, lsp.

Upacara Jonggolan

Tarub ngajeng kori, rinengga mawarni tetuwuhan

Ngancik pitung dinten saking dinten “D” kawontenaken Upacara Jonggolan. Ing mriku, saweneh petugas KUA rawuh ing daleminipun tiyang sepuh calon penganten putri, saperlu nanjihaken dhumateng calon penganten putri lan calon penganten kakung, punapa kekalihipun saestu badhe sagah nindakaken palakrama kanthi tanpa pineksa. Pinangka seksi, wakil saking keluarga calon penganten puti-kakung.

Ngancik tigang dinten tumuju dinten “D”, wiwit damel sesajen sarta wilujengan. Padatan ing Kraton Surakarta, caos sesaji ing Sitihinggil Kraton Surakarta kagem Nyai Setomi (mriyem), Kyai Surak (gong), sarta Kyai Sala (ingkang cikalbakal kitha Solo). Ugi mundhut pasir ing sakidul Bangsal Witana, pados ron waringin lumah-kureb ing sangandhap waringin kurung Kyai Jayandaru lan Kyai Dewandaru ing Alun-alun Ler, sarta mundhut toya tempuran lepen Bengawan Solo. Menggah ing Kraton Ngayogyakarta, kanthi caos sesaji ing Pasarean Kutha Gedhe sarta Imagiri.

Salajengipun nuli samekta sesaji kangge ing petanen sarta pendaringan. Petanen inggih punika senthong (kamar) ingkang bakal kangge papan pagulingan panganten, dene pedaringan inggih punika papan kangge nyimpen uwos.

Pasang Tarub

Ngancik tigang dinten tumuju dinten “D”, wiwit kaayahan pasang tarub. Lajeng sadinten saderengipun dinten “D”, ing kanan-kering tarub ngajeng kori nuli kapajang rerenggan mawarnai tetuwuhan, dumados saking: Setunggal tandhan pisang raja ingkang meh mateng (kalih uwit), tebu Arjuna sapasang, cengkir gadhing tuwin cengkir legi sarakit, pantun sagedheng kabage kalih, otek sagedheng kabage kalih, sarta mawarni ron-ronan (kluwih apa-apa, alang-alang, kara, maja, girang, kemuning).

Tetuwuhan kasebat kapasang kukuh ing cagak, nyawiji kalihan gedebog pisang raja. Tebu Arjuna kapasang jejeg, sangandhapipun kapasang cengkir gadhing lan cengkir legi. Sadaya wau gumantung kalihan janggan tandhan pisangipun. Dene ron kluwih pendhak tigang lembar kapasang ing gedebog pisang, sangandhap cengkir gadhing lan cengkir legi. Sangandhap ron kluwih kapasang rerangkenan pantun sarta otek sapalih gedheg ingkang rinengga ngupengi gedebog pisang. Sangandhapipun kasusul rerangken ron apa-apa, alang-alan, kara, maja, girang, kemuning (sadaya wau katindakaken kanthi sae dening piyantun mirunggan ingkang saestu kuwagang. Satemah ngasilaken rerenggan ingkang asri, maujud dados rerangkenan ingkang ceples menggahing tradhisi tarub pengaten Jawi).

Sesajen kanggo tarub lan tetuwuhan dumadi: sekul lulut (pulen) 2 ambeg, sekul wudhuk (gurih) 2 ambeg, sekul asahan (basahan) 2 ambeg, sekul golong 22 glindhing, jajan pasar (dhawet, rujak, pecel ayam, jangan menir, ulam ayam lembaran (saking jago pethak), jenang (abang putih, baning, baro-baro), jangkong, inthil katul, pisang, pisang ayu, suruh ayu, abon, jambe, gambir, mbako, injet.

Sesajen ingkang katanem, dumados saking empluk kaisenan tigan ayam 3, gereh pethek, kacang ijem, kedhele, kemiri, gepal jendhul, gantal (suruh ingkang kalinting lan lebetipun kaisi apu/injet sarta katangsulan). Nanemipun ing sangandhap petanen, sangajeng kori tengah, sangajeng pawon, sarta ing margi prasekawan. Nanging boten katanem inggih boten punapa, cekap kaselehaken kemawon. Menggah ujubipun kapasrahaken kaum.

Damel Sekar mayang

Sekar mayang utawi kembang mayang ugi minangka kalengkapaning palakrama. Kadamel dening saweneh piyantun sepuh ingkang estu lebda ing karya, kabiyantu dening para kaneman. Kangge damel sekar mayang kabetahaken ubarampe serta bebakal (bahan-bahan), kadosta: Kecohan (paidon) ageng cacah kalih, gedebog lan sindur gula klapa panjang kalih kilan cacah 2, janur kuning sekawan papah ingkang wetah, ron-ronan (girang, kemuning, waringin) ingkang kathah kapendhet sami gagang sarta epangipun, who nanas ingkang sampun mateng sajambulipun cacah 2, sujen deling ingkang kandel panjang tigang kilan cacah 2, sekar (mlathi, kanthil, sarta sekar sanesipun ingkang kapanggalih sae), dom bundhel lan dom bolah sacekap, degan cacah 2 kaparas  (keceripun katilar).

Dene ingkang kedah sampun kadamel utawi ingkang sampun sumadiya langkung rumiyin, inggih punika rerangken janur ingkang kadamel wawangunan maneka warni, kados keris-keris, manuk-manukan, uler-uleran, sarta conthongan sacekapipun.

(Wonten Sambetipun)

 

Dijupuk saka:

 http://www.panjebarsemangat.co.id/adat-tatacara-panganten-jawi-ing-surakarta-saha-ngayogyakarta-1

Tradhisi

GAMELAN GUNTUR MADU LAN GUNTUR SARI KANGGO NGUNDANG UMAT PULUHAN KILOMETER

 Gamelan Kyai Guntur Madu lan Nyai Guntur Sari, pusaka duweke Karaton Surakarta Hadiningrat iku manawa ditabuh nduweni makna kanggo ngundang umat amrih padha ngumpul, mula suwarane bisa rinungu nadyan adohe puluhan kilometer.

KGPH Puger

Nadyan pahargyan sekaten wis mung­kur, nanging durung karuwan sadhengah wong mangerteni makna filosofi sing di­kan­dhut. Sesambungan karo kuwi, PS kasil nemoni KGPH (Kanjeng Gusti Pangeran Haryo) Puger, salah sijine putrane PB XII sing pancen kajibah ngenani bab iki. KGFH Pu­ger miterang, pahargyan sekaten mono di­gelar saben taun sepisan ing wulan Mu­lud (penanggalan Jawa) sing diwiwiti kan­thi ‘ungele’ (unine) gendhing saka rong prang­kat gamelan, minangka pusaka Kra­ton Surakarta Hadiningrat sing ditabuh ing emperan Masjid Agung Surakarta.

Rong prangkat gamelan iku kinaran Nyai Guntur Sari lan Kyai Guntur Madu. Game­lan pusaka kraton sing saben ndinane dise­leh ing sasana pusaka mau, sadurunge dipang­gonake ing pojok sisih Kidul Masjid Agung, dianakake upacara ritual umbul do­nga dening para ngulama kraton ing ka­man­dungan. Sakrampunge upacara um­bul donga, banjur diusung dening welasan abdi dalem, ngliwati Sitihinggil, pagelaran, nganti tekan Masjid Agung sing adohe ora kurang saka 2 kilo meter. “Gamelan mau ditabuh suwene seminggu, minangka ga­melan pangiring awal perayaan sekaten” ujare KGPH Puger

Pahargyan sekaten mono diadani sa­ben Wulan Mulud (penanggalan Jawa), mi­nangka salah sijine cara kanggo nguri-uri tradhisi pengetan laire Nabi Muhammad SAW. Kajaba minangka upacara tradhisi, sekaten mbiyene uga dilakoni dening para Walisongo kanggo syiar agama Islam. Pa­hargyan  sekaten iku, kandhane Pangeran Puger, dumadi wiwit zaman keemasan Sul­tan Syah Akbar Jumbun Sirullah Brawijaya utawa Raden Patah ing Demak, nalika Masjid Demak rampung dibangun ing taun 1403 Saka.

Gong Kyai Guntur Sari

Sakliyane minangka pengetan dina miyose Kanjeng Nabi Besar Muhammad SAW, tradhisi iki uga ngiras ngirus minang­ka dalan kanggo dhakwah para wali menehi ajaran agama Islam. Gamelan iki uga sing ngiringi para Wali Sanga,  aweh panglipur  sinambi ceramah agama. Nalika dakwah “Gamelan loro iku dudu minangka alat instru­ment, gamelan sing bisa disepeleke ngono wae, nanging ngemu makna filosofi sing dhuwur” ujare  Gusti Puger, sing uga minangka ketua pengageng pariwisata kraton iki marang PS awan Minggu ke­pungkur.

Luwih adoh, adhik kandhung PB XIII iki ngandharake, gamelan 2 kasebut warisan tu­run-temurun wiwit zaman raja-raja sakdu­runge Mataram Islam ing Surakarta lan Jogjakarta. Ya, gamelan iki sing sakbanjure pecah dadi  loro, nalikane prastawa be­dhah Kraton Kartasura Hadiningrat sing nye­babake dumadine rong kraton pa­nerus Mataram Islam ing Jawa, yaiku Su­rakarta lan Ngajogjakarta. Sekaten, ujare Gusti Puger, uga wujudake  rasa syukur pihak kraton lan masyarakat marang Gusti Kang Maha Kuwasa sing wis paring rah­mat, anugerah lan berkah.

Wujud rasa syukur kasebut ditindake kanthi upacara ritual gunungan, minangka pucuking pahargyan sekaten, sing uga sinebut Grebeg Mulud. Gunungan Sekaten sing dumadi saka sakwernane asil bumi sing diwujudake minangka gunungan la­nang lan gunungan wadon. Isih ditambah gunungan loro maneh sing luwih cilik, sing sine­but gunungan anak’an. Kabeh gunung­an mau mengkone bakal kanggo rayahan ma­syarakat minangka bentuk ngalap ber­kah. Nanging sakdurunge gunungan mau dira­yahake, didongani dhisik dening para ngulama kraton.

Gawe Trenyuh

Ngulama kraton nalika ngedum banyu, minangka sarana ngalab berkah

Donga kuwi nduweni karep, kabeh umat ing negeri iki adoh saka godha lan ren­cana, uga pageblug. Saengga dilancar­ake anggone padha golek sandhang pa­ngan lan murah rejeki. Gusti Puger uga nam­bahi, gong sing diseleh ing bangsal Masdjid Agung sisih Kidul kinaran Nyai Guntur Sari. Gong iki minangka pengiring gamelan sing ditabuh sepisanan kanthi gendhing ‘Rambu’ sing artine ‘Rabbu­na’ sing jlentrehe Allah sing aku sembah. Yen gong Kyai Guntur Madu sing manggon ana sisih lor sing ditabuh sepisanan kanthi gendhing  ‘Rangkung’ ‘Raukhun’utawa jiwa kang agung.

Nanging makna sekaten sing paling wi­gati, yaiku nggayuh ‘rahmatan lil’alamin’, ke­makmura kanggo kabeh umat sing mang­gon ing donya kene. Njejegake tumindak sing nyimpang, amrih menehi cahya saka pe­pe­teng. Bengi sakdurunge, para abdi dalem gondhorasan nduweni jejibahan me­nehi sesaji ing panggonan mligi ing cedhake gamelan mau. Saperangan sesaji iku duma­di saka gedhang raja setangkep, suruh ayu, kinang, kembang pitung rupa, sega golong, gecok bakal, lsp. Kanthi rinci, Gusti Puger njlen­trehke, awane udakara jam 10 an, rong perangan gamelan kasebut ditokake saka Sasana pusaka.

Gamelan mau, kanthi diusung para abdi dalem kraton saka Kamandhungan, Sitihing­gil nganti tekan empering Masjid Agung. Atu­san wong katon wis kesel anggone nunggu wiwit esuk. Kedah-kedahe mung kepingin ngrungokake ungeling gamelan sing sepisa­nan ditabuh. Nadyan direwangi kepanasan kaya-kaya ora rinasa. Manut kapercayan sing dumadi turun – temurun saka leluhur, sapa wae sing krungu suwara gamelan pusaka kasebut sing sepisanan ditabuh, bakal nam­pa rahmat lan berkah saka Gusti Kang Maha Wikan.

Gong pusaka kraton, lan saperangan gamelan sekaten nalika diusung saka Kamandhungan

Gamelan pusaka sing wis ditabuh wiwit  ing zaman para Walisongo, suwarane gen­dhing iku bisa gawe getere ati, sapa wae sing krungu bakal rumangsa trenyuh. Malah kadigdayane suwara gamelan pusaka kra­ton kuwi bisa krungu nganti puluhan kilometer adohe. Mula saka iku saben gamelan pusaka Nyai Guntur Sari lan Kyai Guntur Madu dita­buh, masyarakat bakal gemruduk nekani teka­ne suwara mau. Kanggo sing percaya, kandhane Gusti Puger, nduweni daya linuwih sing becik kanggo panguripane.

Makna filosofi sekaten mono, ana rong per­kara, yaiku Syahadat Tauhid ‘La ilaha illallah’. Sing artine ora ana Gusti sing patut disembah kacaba Allah lan Syahadat Rosul, yaiku “Muhammadar Rasullullah’ sing ngya­kini yen Muhammad iku utusan Allah. Uga ‘Shakotaini’ tumindak becik marang manung­sa lan ngibadah marang Allah. Pangajab nyata saka makna sekaten lan suwara gen­dhing pangiring gamelan pusaka kasebut pra­nyata bisa gawe masyarakat ngyakini keesa­an Allah SWT lan Rosul utusan Allah, yaiku Muhammad SAW. Saperangan masyarakat uga ana sing nganggep yen suwara game­lan iku mung minangka lantaran anane maha agunge panguwasane Allah.

Gamelan pusaka kraton, nalika ditabuh sepisanan ing emper kidul Masdjid Agung

Nalika para ngulama ndedonga atusan masyarakatan padha nunggu kanggo ngantri supaya oleh banyu kembang setaman  tilas kanggo ngumbah gamelan.  Ciri khas liyane ing acara sekaten kuwi anane wong dodol ki­nang, sing dipercaya nduweni khasiat gawe awet enom, banyu kembang setaman tilas kanggo ngumbah pusaka gamelan mau sa­pe­rangan petani percaya bisa gawe subur sawahe, yen disuntak ing tengah sawah, lsp. Dina esuke udakara jam 9 ing gapura gla­dhak, minangka dalan tumuju alun-alun lor, para kerabat kraton mbagi endhog amal (endhog bebek asin) marang sapa wae sing kebenaran ana kono, sing nduweni makna amal (weweh) minangka wujud manungga­ling kawula Gusti.

(Kang Hong)

Dijupuk saka:

http://www.panjebarsemangat.co.id/gamelan-guntur-madu-lan-guntur-sari-kanggo-ngundang-umat-puluhan-kilometer

Jawa

TATARAKITING RONGRONGAN OMAH JAWA

Skema bentuk Omah Joglo lan bagiane

Tata rakiting rongrongan (ruwangan) tumrap omah Jawa, gumantung marang ukuran gedhe cilike omah kasebut, sarta gumantung marang kabutuhaning kula­warga. Mungguh sing kagolong ruwang­an yaiku kamar-kamar kang ana ing ru­wangan omah kasebut. Umume, kabeh kamar ing jero ruwangan kasambung ing antarane cagak siji lan sijine, lan mapan pener ing sangisor blandar.

Tatanan/susunan ruwangan ing omah Jawa, yaiku:

1. Omah Panggangpe. Ruwangan mung ana siji, dipigunakake kanggo warna-warna kabutuhan. Yen kanggo kebutuhan keluwarga kang penting, bisa gawe ruwangan anyar kanthi nam­bah wangunan emper ing sisih buri omah. Kanthi tambahan emper iku, wu­jude omah panggangpe dadi bentuk pang­gangpe Gedhang Salirang, Gedhang Setangkep, Ceregancet, Trajumas, lsp.
2. Omah Kampung. Wujud susunan ruwangan omah kampung kaperang dadi 3 bagean, yaiku ngarep, tengah, buri. Ru­­wangan tengah diperang dadi telung senthong (kamar), yaiku senthong kiwa, senthong tengah, senthong tengen. Uga bisa ka­tambah ruwangan tambahan sing cukup diwatesi mawa rana (slintru). Dene yen mbutuhake ruwangan maneh, bisa ka­tam­bah wangunan maneh ing sisih buri. Kanthi mangkono wujude Omah Kam­pung baku, owah dadi wujud omah Kam­pung Paculgowang, Srotong, Darage­pak, Ceregancet, lan sapiturute.
3. Omah Limasan. Wujude susunan ruwangan uga kaperang dadi 3 bagean, yaiku ngarep, tengah, buri. Ruwangan tengah luwih jembar katimbang ruwang­an ngarep utawa buri. Ing ruwangan buri kanggo telung senthong, yaiku senthong kiwa, tengah, lan tengen. Uga bisa katam­bah senthong maneh, mapan ing sisih kiwa utawa tengen senthong sing wis ana. Dene yen mbutuhake ruwangan ma­neh, bisa katambah wangunan ma­neh ing sisih buri. Saengga wujude Omah Limasan baku, owah dadi wujud Limasan Lawakan, Gajah Ngombe, Ga­jah Njerum, Gajah Mungkur, lsp.
4. Omah Joglo. Omah Joglo mujud­ake tipe ideal mungguhing omah Jawa. Tatanan ruwangan omah Joglo sacara umum kabage dadi telung perangan, yaiku pendhapa (ruwang patemonan), pringgitan (ruwang tengah, umume kang­go pagelaran ringgit/wayang), lan dalem utawa omah jero (ruwang buri). Ing ruwang buri ana senthong 3 (kiwa, te­ngah, lan tengen). Omah Joglo sing dilenggahi golongan priyayi biasane bangunane luwih pepak. Ing sakiwa-tengen pringgitan/dalem, ana wangunan ndlujur sing aran gandhok tengen lan gandhok kiwa. Gandhok uga asring diwa­ngun kamar-kamar. Mungguh pawon lan papan abragan, manggon ing larikan gandhok mburi. Ing antarane dalem (omah jero) lan gandhok ana gapura cekli (lawang), aran seketheng. Seke­theng iku minangka wates antarane pla­taran jaba lan omah jero.

Wangunan omah Joglo ana kang migunakake wates pemisah antarane pendhapa karo pringgitan, yaiku wujud lurung cilik aran longkangan. Pigunane kanggo dalan titihan kreta utawa mobil kulawarga. Terkadang ana wangunan ing ngarep pendhapa sing disebut Kun­cung. Komplek omah Joglo jaman biyen, ing platarane dibangun beteng mubeng lan ana dalane mlebu sing disebut regol. Sumur/jedhing dumunung ing sisih tengen pendhapa rada mengarep. Lang­gar ing sakiwa sumur. Dene gedhogan (kan­dhang jaran) utawa garasi ing sa­kiwa pendhapa semu memburi.

5. Omah Tajug. Minangka wangu­nan mesjid dumadi saka ruwangan-ru­wangan mirunggan, kang aran mikrab, liwan, surambi, ruwang wudu. Mikrab (pangimaman), yaiku papan palenggah­ane imam (pemimpin salat). Papane ing keblat sisih kulon perangan tengah, ben­tuke yen kasawang saka njaba kepara mecungul mangulon. Dene Liwan, yaiku wujud rongrongan jembar (ruwangan baku) kang mapan ing sisih tengah, sarta kanggo lenggah para jamaah kang pandha salat bareng (makmum) manut imam. Mungguh Surambi (emper), wu­jud wangunan omah Kampung utawa Limasan kang mapan ing sisih ngarep bangunan baku. Dene ruwang wudu, kanggo sesuci, mapan ing satengen surambi.

Wangunan Omah Jawa Ora Ucul Saka Prabawa Njaba

Joglo Pendhapa Dalem Joyodipuran Yogyakarta

Pangrembakane wangunan omah Jawa iku, ora ucul saka anane prabawa saka njaba, kayata pengaruh saka Kulo­nan (Eropah). Pengaruh kuwi ana kang banjur dadi ngowahi, ngilangi, utawa nambahi wujuding omah Jawa sing asli kaya jaman biyen. Wujuding wangunan omah Jawa saiki banjur kalaras karo kebutuhan jaman saiki. Mungguh dene pengaruh iku utamane ing babagan ba­han-bahan bangunan. Wangunan omah Jawa biyen, umume migunakake bahan bangunan sing akeh digawe saka kayu lan pring. Jalaran pengaruh jaman maju, bahan-bahan iku saiki akeh disu­lihi watu, semen, bata/batako, wesi/waja, asbes, lan liyane.

Faktor ekonomi kang luwih migatek­ake ing bab efisiensi (kayata pengiritan dana), kekuwatan lan keawetan bangu­nan, uga mrabawani marang kekarepa­ning manungsa kanggo mbangun omah anyar sing luwih praktis, ora ribet kaya omah Jawa jaman biyen. Maksude, murih ing bab pangreksaning wangunan ing wektu-wektu sabanjure, bakal ora banget repote lan ora kakehan ngetokake wragad. Mula saka iku, saiki wis akeh perangan wangunan omah Jawa, sing diganti. Umpamane, aling-aling gedheg disulihi tembok (bata, batako), balungan kayu (cagak, blandar) diganti balungan wesi sing dicor semen, umpak diganti pondhasi cor beton cakar ayam, gedheg/sirap diganti asbes gelombang lsp.

Jaman saiki, kanggo mbangun sawe­nehing wangunan omah cakrik Jawa (ka­ya ta Joglo), pancen mbutuhake wragad kaluwih larang, tur ribet memet. Mula akeh pawongan kang umume banjur mba­ngun wangunan cakrik Jawa sing “ora jangkep”. Kaya ta proyek-proyek pe­rumahan utawa pasar sing racake mi­gunakake wangunan omah cakrik Kam­pung utawa Panggangpe kang luwih pra­saja, murah, bakuh lan corake ngenut jaman.

Kajaba iku, yen dijingglengi, wangu­nan omah Joglo ing jaman saiki, tetela wujude wis ora pepak kaya Joglo jaman biyen. Omah Joglo jaman biyen, umume dumadi saka perangan rongrongan, ka­ya ta pendhapa, pringitan, senthong, dalem (omah jero), lan gandhok. Na­nging saiki wangunan pringitan lan gan­dhok wis arang digawe.

Jaman biyen, wangunan omah Jawa dibakuhi nganggo cagak minangka pa­nyangga bangunan kang diadegake ing sandhuwure umpak. Pamrihe, yen ba­ngunan omah kuwi arep dielih, bisa kan­thi luwih gampang anggone nandangi (cara kasebut diarani bedhol omah). Nanging jaman saiki, wong Jawa wis ora seneng mbangun omah kanthi wujud omah kaya jaman biyen.

Nanging, sanadyan mangkono arsi­tek­tur omah Jawa tekan saiki tetep dile­luri dening para priyayi kang remen nyeng­kuyung marang kabudayan, yaiku wong Jawa iku dhewe. Isih akeh para priyayi kang tetep ngukuhi marang aji­ning wewangunan tradhisional Jawa, sa­nadyan wis ora sacara wutuh, utawa mung katon ing wujud njabane bae. Ka­yata wewangunan omah-omah Jawa (kayata joglo lan pendhapa) kang diba­ngun dening instansi pemerintah. (*)

Dijupuk saka:

http://www.panjebarsemangat.co.id/tatarakiting-rongrongan-omah-jawa

Budaya Jawa

PENCAK MACAN, Tradhisi Temu Temanten Pesisiran

Kethopang, arak-arakan temu temanten pesisiran

Kesenian tradhisional asli saka wewengkon Gresik kang nganti saiki isih diuri – uri lan dilestarekake lan kabukten isih bisa disekseni tampil ana madyane bebrayan antara liya Jaran Jenggo saka desa Sumurber Panceng, Gulat Okol saka Menganti, Jaran Kepang saka Ujung Pangkah, Pencak Macan saka kelurahan Lumpur kecamatan Gresik, Jaran Kencak saka Balongpanggang. Ing kalodhangan iki PS ngajak para pandhemen ngenal sa­tlereman salah sijine kesenian tradhi­sional yakuwi Pencak Macan.

Kesenian tradhisional Pencak Macan iki anane  ing desa Lumpur, salah sijine desa kang klebu kecamatan Gresik Kota. Nadyan kesenian iki saya suwe sansaya kegerus dening kemajuan jaman uga kadhesek anane maneka kesenian mo-dern kayadene band, elekton utawa dhang­dhutan, tujune para warga mligine para mudha isih duwe semangat lan ora eklas yen kesenian iki ke­silep luwih jero maneh. Ora eklas yen kesenian ini wekasane mung ninggal crita. Mula saka kuwi wis sawatara wektu iki, mligine para mudha lan bocah – bo­cah padha aweh pa­nyeng­kuyung banjur digladhi manggung Pencak Macan.

Topeng macan

Manut seniman Ucok Supandhi kang jebolan IKJ Jakarta, kesenian tradhisio­nal Pencak Macan duwe sejarah dawa tumrape masyarakat Lumpur. Pencak Macan wis ana ing Lumpur atusan taun kepungkur. Mulane dikayangapa wae, ke­senian tradhisional kuwi kudu diles­tarekake.

Pencak Macan mujudake kesenian tra­dhisional kang anggone manggung lumrahe ngiringi arak – arakan rombo­ngan temanten kakung nuju daleme temanten putri ing adicara te­mu temanten. Ing adicara te­mantenan warga Lumpur, pa­datane sawise ijab kabul wis kaleksanan kanthi gangsar tanpa ana alangan apa – apa, temanten kakung sauntara banjur pamit bali dhisik me­nyang daleme dhewe. Adicara sabanjure lagi diadani ing wektu awan nanging ing dina kang padha utawa nunggal dina, kanthi ngiring temanten kakung nganggo arak – arakan diramekake kesenian tradhisional Pencak Macan. Saliyane  manggung mligi dadi pengiring ing adicara temu temanten, Pencak Macan uga bisa manggung ing adicara liyane kayadene festival budaya, Agustusan, pengetan mahargya hari jadi kabupaten, lan melu mangayubagya minangka duta seni yen kerawuhan tamu agung utawa tamu wisata.

PENCAK  MACAN

Pencak macan

Manut katrangan saka Abd. Ghofur kang didhapuk mandhegani pakumpulan Pencak Macan Seputra, ing desa Lumpur wektu iki ana sawatara klompok pa­kumpulan kesenian Pencak Macan. Kang gawe bungah, ing wektu iki akeh para mudha kang ketarik dadi anggota lan pemain Pencak Macan.

“Saiki akeh para nom-noman sing dadi anggota Pencak Macan. Ana sing milih dadi penabuh gamelan pengiring, lan ana sing dadi paraga pemain. Yen wektune gladhen uga sregep-sregep. Semono uga yen lagi manggung ing tang­gapan. Iki sing banget nyenengake. Tegese para generasi mudha ngrumang­sani yen duwe tanggung jawab ngles­tarekake kesenian tradhisional mligine ing tlatah pesisiran iki,” kandhane Ghofur marang PS.

Saklompok kesenian tradhisional Pen­cak Macan duwe anggota 15 nganti wong 20, kang dumadi kanggo paraga pemain lan penabuh gamelan pengiring. Tetabuhan gamelan pagelaran kesenian tra­dhisional temu temanten tlatah pesi­siran iki dumadi saka kenong, gong, kendhang lan jidhor. Wiramane tetabu­han meh padha karo laras tabuhan ke­senian pencak silat. Semono uga nalika tampil ing kalangan utawa sandhuwure panggung, olah gerak para paraga pe­maine meh padha karo olah gerak ing pencak silat. Ana tampilan kembangan lan ana tampilan tandhing utawa tarung. Saliyane digelar kesenian Pencak Macan, ing adicara temu temanten padatane uga kairing kesenian Hadrah mawa musik mligi terbangan kang ngiringi kuman­dhange tembang-tembang sholawat me­muji sarta ngagungake panjeneng­ane Nabi Muhammad SAW. Padatane rombongan seni Hadrah lumaku ngapit ing sisih kiwa tengene arak – arakan te­manten kakung kliling sakupenge desa nganti tekan papan sasana panggih ing daleme temanten putri. Kanthi digelare kesenian loro kuwi, swasana temu man­ten diajab narik kawigatene para warga lan penonton uga para tamu kang mligi rawuh nekani hajatan.

KEBAK PRALAMBANG ADILUHUNG

Pesareyane Kyai Sindujoyo

Manut Loemaksono salah sijine se­sepuh warga, rerangken kesenian kang digelar ing adicara temu temanten kuwi sejatine pralambang utawa sanepan mawa werdi piwulang luhur adi luhung kang migunani, mligine kanggo teman­ten  sakloron lan uga sok sapa wae kang gelem metani werdi isine pralambang ngaurip.

Kesenian Hadrah nganggo musik ter­bangan kairing tembang shalawat nge­mu teges menehi piwulang antebing ke­imanan kang kudu tansah diugemi dening temanten. Urip jejodowan kang arep di­la­koni kudu kabangun adedhasar agama lan iman. Saliyane kuwi uga kudu tansah ndedonga supaya temanten sakloron sa­jroning urip bebrayan sarta mbangun jejege bale wisma tansah kalis saka pang­godhane setan.

Ing pagelaran Pencak Macan sejatine ana “sosok paraga utama” telu yakuwi, paraga minangka tokoh topeng macan, paraga tokoh topeng kethek lan paraga tokoh topeng gendruwo.

Kendhang pengiring pagelaran pencak macan

Paraga kapisan topeng macan, mu­judake pralambange  temanten kakung minangka kang dadi imam utawa pe­mim­pine bale wisma kang wis sames­thine kudu nduweni tekad semangat tanpa kendhat makantar-kantar suthik mun­dhur anggone golek rejeki kang halal  lan barokah kanggo sisihane lan anak tu­rune. Saliyane kuwi sipate macan uga digdaya yakuwi menehi pengayoman lan katentreman tumrap kulawargane.

Kapindho paraga topeng kethek, mengku pralambang temanten putri kang kudu duwe niyat kanthi ati suci tansah setya tuhu marang prasetyaning janji marang guru lakine, eklas ngrung­kebi lan njaga katentreman kulawar­gane.

Paraga katelu wujud topeng gendru­wo, mujudake pralambange sakabehing pacoban lan rubeda kang kudu diadhepi dening  temanten kakung miwah putri nalikane bebarengan mbangun balewis­ma ing madyaning bebrayan agung. Mu­lane ing pagelaran Pencak Macan, pa­raga topeng macan dalah paraga topeng kethek kudu ngadhepi krodaning gendru­wo kang tansah gawe reribet, kebak ka­nepson ala. Nanging pungkasaning  pa­raga gendruwo kasil diasorake.

KETHOPANG LAN PONTHANG LIMA

Mbah Nurhasim maos macapatan

Ing arak-arakan kesenian tradhisional Pencak Macan, saliyane kairing Hadrah uga isih ana rerangken arak-arakan liya­ne kang sinebut Kethopang lan sijine maneh Ponthang Lima. Kethopang  mu­judake rerangken rupa kembang ma­yang,  woh – wohan  kang ditancepi sada janur dawa banjur diblebed dluwang ma­neka warna selang – seling abang, kuning, biru, ijo, ungu. Ing adicara arak-arakan lumrahe ana pirang-pirang Ke­thopang. Saben Kethopang disangga pring plengkung dawa. Nalika adicara prosesi arak-arakan temanten, ketho­pang kuwi uga melu diarak pisan. Nalika ing satengahing dalan nuju sasana pang­gih temanten, arak-arakan pring pleng­kung Kethopang banjur dadi rebutan uta­mane kanggo bocah-bocah awit ing sada janure padatane uga dikanteni dhuwit kertas kang pengajine werna-werna wi­wit sewu rupiah, rong ewu rupiah nganti limang ewonan rupiah. Dhuwit kuwi di­taleni bolah diseleh ing pucuking pleng­kung pring. Dhuwit minangka udhik-udhikan kuwi dadi rebutane bocah, kang kasil antuk dhuwit banjur tuku panganan didum sakancane. Dhuwit saka sada janur ing pucuk pring Kethopang kuwi dipercaya ngandhut sawab berkah lan barokah.

Ponthang lima, wujud rerenggan rupa prau kang digawe saka godhong gedhang rinengga janur. Saben Pon­thang banjur diiseni ketan warna siji. Ana Ponthang lima, mawa isi ketan ireng, putih, kuning, abang, ijo. Ing tengah ponthang diwenehi wangunan tumpeng cilik saka bletetan godhong gedhang, lan pucuke direnggani sada janur.

“Rerangken Ponthang Lima menika wonten adicara temu temanten sejatos­ipun ngandhut filosofi katujokaken du­mateng temanten kekalih. Wosipun, ka­ajap supados anggenipun jejodowan tan­sah nglampahi ibadah sholat wajib gang­sal wektu manembah dumateng Gusti Allah Ingkang Maha Agung,” ujare salah sijine sesepuh Pencak Macan.

MACAPAT SERAT SINDUJOYO

Bale Kambang kanggo manggung pencak macan

Rerangken arak-arakan Pencak Ma­can kuwi luwih komplit maneh yen sho­hibul hajad uga nganakake adicara tem­bang Macapatan. Tembang macapatan kang lumaku ing tlatah pesisiran iki cengkoke gagrag Pesisiran. Mulane rada beda karo cengkok tembang macapatan umume. Macapatan gagrag pesisiran kanthi maca tembang Serat Sindujoyo [Babad Kroman-Lumpur] kang padatane ditindakake dening Mbah Nurhasim kang yuswane saiki ngancik sangang puluhan taun. Mbah Nur­hasyim mujudake wong siji-sijine kang wektu saiki isih bisa nembang macapat. Emane nadyan putra turune isih ana, nanging angel ang­gone nyinaoni macapatan. Kandha­ne Mbah Nurhasyim, kitab Serat Sindujoyo kang sasuwene iki isih dianggo nembang macapatan mung wujud kitab duplikat utawa fotocopy-ne wae, awit kitab kang asli ajeg disimpen ana papan pesareyane Mbah Kyai Sindujoyo ing Makam Dalem Gresik.

Manut para sesepuh ing desa Lum­pur, wosing pralambang-pralambang kang ditindakake ing prosesi tradhisi Pencak Macan pancen duwe kandhutan surasa jero banget yakuwi ngemu pa­nuntun lan piweling adiluhung tumuju sampurnane kulawarga kang sakinah, mawaddah lan warohmah.

Nelayan, salah siji panggaotane warga Lumpur

Gandheng karo surasane filosofi urip kang jero lan adiluhung kuwi, mula ora jeneng aneh yen klompok Pencak Macan uga melu digelar ngregengake kegiyatan liyane kayadene mahargya tekane tamu ing adicara Gresik Tempo Doeloe, Festival Makanan, Jajanan Khas, Hari Jadi Kutha lan Kabupaten, kunjungan tamu wisata antara liya saka Badan Pelestarian Pusaka Indonesia, tamu wisata saka man­canegara.  Kayadene kang wis kela­kon nalikane nampa kunjungan wisata budaya para mahasiswa saka International Islamic University Malaysia. Tamu saka Malaysia kuwi racake uga padha kesengsem karo atraksi Pencak Macan.

“Kesenian tradhisional kaya Pencak Macan iki apik banget, tak kira kudu tansah dilestarekake,” mangkono jarwa­ne basa Melayu kang dingendikakake dening Prof.DR Abd. Razak Saipan, MPd – dosen uga pimpinan rombongan ma­hasiswa Malaysia nalika mirsani dhewe atraksi Pencak Macan. Tamu wisata saka Malaysia kuwi, ndeleng atraksi Pencak Macan ing sangarepe Bale Kambang. Wa­ngunan Bale Kambang sejatine mu­judake salah sijine situs kuna kang diper­caya minangka wangunan kiriman saka Blambangan Banyuwangi taun 1428 Saka  utawa 1506 Masehi, nalika jamane Kanjeng Sunan Giri lan Kyai Sindujoyo. Paraga Kyai Sindujoyo minangka cikal bakal adege wewengkon desa Lumpur, Kroman lan sakupenge. Situs Bale Kam­bang iki mawa tetenger kang nerangake yen dhek biyene kumambang ing sate­ngahing segara, tumuli dipinggirake pa­ra nelayan. Nitik cakrike saka utawa pi­lare bale, cetha yen Bale Kambang mau asale saka Blambangan.

Dijupuk saka:

http://www.panjebarsemangat.co.id/rena-rena